The camera never lies. But photographers can and do.

De discussie loopt al heel lang. Over de foto hierboven. Eén van de beroemdste oorlogsfoto’s ooit. Robert Capa, later oprichter van Magnum, trok als 22-jarige naar de Spaanse Burgeroorlog en legde, het leek bij toeval, vast hoe de republikeinse soldaat Josep Borrell bij het hard weglopen in de rug werd geschoten door soldaten van Franco. Datum: 5 september 1936. Plaats van handeling: Cerro Muriano, in de provincie Córdoba.

Al sinds de jaren zeventig bestaat er twijfel over de authenticiteit van de foto. Capa, zelf in 1954 op een mijn in Vietnam gelopen, kan en kon die twijfels niet meer weerleggen. Hij had zijn verhaal verteld, dat hij met wat republikeinse soldaten aan het praten en spelen was toen de fatale schoten vielen. Tot voor kort waren er bijna geen andere foto’s meer van die dag. Nu wel, jaren geleden gevonden in een doosje op een zolder en nu onderdeel van een Capa-expositie in het Nationaal Museum van Catalonië in Barcelona.

Op die foto’s is, eindelijk, meer van de achtergrond te zien. En was eerder al gebleken dat het niet Josep Borrell was die op de foto stond, en dat de neergeschoten soldaat een wel erg onnatuurlijke houding had, en dat stom toevallig een tweede soldaat op exact dezelfde positie werd neergeschoten (zie het Franse knipsel hiernaast), nu is overduidelijk dat de foto niet gemaakt is waar Capa altijd zei dat hij gemaakt was, aan het front bij Cerro Muriano. Een collega van me, Ernest Alós, is met verschillende oude foto’s naar Córdoba getrokken, in de buurt van het plaatsje Espejo. Een Baskische professor had al aanwijzingen dat de beroemde Capa-foto ergens daar was genomen. Door veel aan bewoners te vragen, kwamen verslaggever en fotograaf van El Periódico op exact de juiste plaats terecht. De heuvels, de huizen, alles is hetzelfde; alleen het graan is vervangen door olijfbomen.

Die plaats ligt op 50 km van Cerro Muriano, en op 10 km van waar toen het dichtstbijzijnde front was. Er werd nooit gevochten, en zeker niet rond 5 september. Pas op 22 september waren er wat schermutselingen, maar niet op het land, maar in het dorp. Robert Capa, die op 22-jarige leeftijd nog naam moest maken, loog. Jammer. Maar hij was niet de enige. Ook deze andere wereldberoemde foto, de ‘spontane’ kus op Times Square om het einde van WOII te vieren, bleek door fotograaf Eisenstaedt en het stelletje in elkaar gestoken. Tegenwoordig kunnen we bij veel foto’s onze twijfels hebben, is Photoshop een instrument dat zaken kan verbergen en de waarheid zelfs veranderen. Vroeger bleken ze het computerprogramma niet eens nodig te hebben.