De foto maakte ik op het kerkhof van Cervera, in het Catalaanse binnenland. Het kruis staat er eenzaam, op een droge grasgrond, temidden van de gebruikelijke nissen met doden. Hier, onder de grond, ligt ene JMF, overleden op 21 juli 1938. Hij ligt er niet alleen. Naast, op en onder hem moeten nog eens zo’n 400 doden liggen, aldus de opzichter van de begraafplaats. Net als JMF slachtoffers van de Burgeroorlog, republikeinse soldaten die zich aan één van de Catalaanse fronten verzetten tegen de oprukkende Nationalen van generaal Franco. Ze raakten gewond, werden naar het ziekenhuis van Cervera achter de linies gebracht en als ze overleden gingen ze naar hetzelfde grote graf op deze begraafplaats. Zonder naam, zonder steen, zonder eigen nis. Daar was allemaal geen tijd voor.

De Catalaanse regering besloot gisteren het openen van dit soort massagraven uit de Burgeroorlog te bekostigen. De experts hebben 179 massagraven gelokaliseerd, maar niet allemaal zullen ze worden geopend. In sommigen liggen niet meer dan vier soldaten of burgers, overleden in de strijd of geëxecuteerd langs de weg of tegen een muur. Nabestaanden weten of vermoeden waar hun opa of vader omkwam en zouden hem graag een goede laatste rustplaats gunnen. Anderen geven er de voorkeur aan de doden met rust te laten en er slechts een kruis of herdenkingsteken te plaatsen. En op een begraafplaats als die van Cervera, of die van het bisdom in Tarragona, is er geen beginnen aan: je gaat niet 400 of zelfs 700 mensen ineens opgraven.

In heel Spanje zouden zo nog tussen de 120.000 en 160.000 doden anoniem onder de grond liggen. Het beroemdste massagraf ligt in de buurt van Granada, met daarin een schoolmeester, twee stierenvechters en dichter Federico García Lorca. Samen gefusilleerd door de Franco-aanhangers op 18 augustus 1936. De familie van de meester wil zijn botten laten opgraven, die van García Lorca liever niet. Het tekent, 70 jaar na dato, de tweestrijd in Spanje over zijn eigen, pijnlijke geschiedenis.

Voor het AD en El Periódico schreef ik er een grote reportage over. Zal proberen de tekst te achterhalen, zodat het leesbaar is.