Op 31 januari 1994 hing deze magistrale kolom rook boven het centrum van Barcelona; de straat net rechts ervan, met bomen, is de Rambla. Het Liceu, het monumentale operatheater dat in 1847 was gebouwd, ging volledig in vlammen op. De wederopbouw duurde vijf jaar en vanavond wordt met de opera Trovatore van Verdi herdacht dat het Liceu precies 10 jaar geleden weer zijn deuren opende, om de laatste jaren populairder dan ooit te worden.

Maar daar wilde ik het niet over hebben. Deze post gaat over de mysterieuze brand van toen, die nooit volledig is opgehelderd. Een brand die uiteindelijk helemaal geen ramp was, maar uiterst opportuun bleek om het theater te vernieuwen en uit te breiden. Aangestoken? Veel buren denken nog altijd van wel.

Vijf jaar geleden sprak ik met verschillende getuigen van toen, en met mensen die door de gevolgen van de brand benadeeld werden: hun huizen werden onteigend om de uitbreiding van het Liceu mogelijk te maken. Twee vragen over die dag – waarop trouwens geen slachtoffers vielen – zijn nooit beantwoord, ook niet in de rechtszaak die later is gehouden en waarin iedereen werd vrijgesproken.

1. Waarom duurde het meer dan een half uur na het uitbreken van de brand tot de brandweer werd gewaarschuwd? 2 Waarom kwam geen van die alarmerende telefoontjes vanuit het Liceu zelf?

De brand brak om 10.30 uur uit, zo wees later onderzoek uit, en om 11.09 kreeg de brandweer, die in drie minuten ter plaatse was vanuit de toenmalige kazerne in Drassanes, onderaan de Rambla, de eerste melding. Dat was toen omwonenden al de vlammen en rook uit het dak zagen komen. De brandweercommandant van toen legde me het mooi uit. “Een brand is in de eerste minuut nog met de voet te blussen. In de tweede minuut kun je hem nog met een deken doven. Vanaf de derde minuut moet je maken dat je wegkomt.

De officiële lezing is altijd geweest dat een vonk bij het solderen op het zijden gordijn voor het podium terecht kwam. Sommigen vinden dat onwaarschijnlijk, omdat zo’n dik en zwaar gordijn niet van één vonkje in brand kan vliegen. Ook is nooit duidelijk geworden hoe het vuur zich daarna zo snel heeft kunnen verspreiden zonder dat iemand vanuit het theater naar de brandweer belde. Geluk bij een ongeluk was dat er die dag geen wind stond en de brand niet naar de omliggende huizen oversloeg; de verticale rookkolom verhinderde wel dat er blushelikopters konden worden ingezet.

Eenmaal de tranen gedroogd ging het snel. Een plan voor uitbreiding en vernieuwing van het Liceu lag al klaar, de zaal werd in de oorspronkelijke staat herbouwd, de omliggende vertrekken werden moderner en het hele theater werd brandveiliger dan ooit gemaakt. Mede dankzij die maatregelen bezoeken inmiddels drie keer meer mensen het vroeger zo elitiaire, maar nu met populaire concerten (flamenco, Van Morisson) volkser gemaakte Liceu dan vóór de prachtige brand in 1994.